Met enige verbazing kijk ik weleens mee wanneer iemand in een muziekzaak een gitaar en/of versterker gaat testen. Het instrument wordt meteen ingeplugd en de vervorming op de versterker wordt alvast naar wens ingesteld. Vervolgens worden er enkele virtuoze riffs gespeeld (iedereen luistert immers mee) en denkt men uiteindelijk een goed oordeel te hebben gevormd.
Wacht in het vervolg nog even met het aansluiten en voer eerst wat controles uit.
Neem eerst de tijd om een kritische blik te werpen om zo een eerste indruk te krijgen. Daarbij zal je in de praktijk vooral letten op de in het oog springende beschadigingen en controleer je of de diverse onderdelen overeenkomen met de rest van het instrument. Speel er eens op zonder versterking en probeer te ontdekken hoe het "voelt en klinkt". Daarna wordt het tijd om stap voor stap een onderzoekje te doen.
Misschien dat onderstaande punten je hierbij kunnen helpen.
| Algemene indruk | Schroeven | |||
| Logo | Kop en hals | |||
| Mechanieken | Topkam | |||
| Hals en halspen | Frets | |||
| Snaarhoogte | Intonatie | |||
| Elementen | Brug | |||
| Slagplaat | Potmeters en schakelaars | |||
| Plugaansluiting | Body | |||
| Lak | De praktijk |
Schroeven
Aan de schroefkoppen kun vaak je zien of die tijdens hun leven regelmatig een schroevendraaier hebben gezien. Denk hierbij aan de schroeven van de mechanieken, de slagplaat, de brug en die van een eventuele halsplaat. Wanneer die regelmatig zijn losgedraaid, kan dat een aanwijzing zijn dat er binnenin is "gerommeld".
De schroeven kunnen tussentijds zijn vervangen, maar die steken dan misschien af bij de rest van de metalen delen of hebben een andere "kop" dan oorspronkelijk het geval zou moeten zijn.
Bij de slagplaat is het soms zo dat de bovenste rij er juist wat doffer/roestig uit ziet omdat daar tijdens het spelen regelmatig een zweterige hand of arm is langs gegaan. Ook bij de bovenzijde van de brug kan dit het geval zijn. Let maar eens op, bij een wat ouder instrument waarbij alle schroeven nog op hun oorspronkelijke plek zitten, zie je dat die op dergelijke plaatsen een andere "glans" hebben (of juist helemaal geen glans meer). Wellicht een reden om in het vervolg iedere schroef toch weer op zijn eigen plek terug te zetten.
Kop
Op de kop staat standaard een logo. Soms betreft het een soort sticker waar al vanuit de fabriek overheen is gelakt, denk bijvoorbeeld aan de Fenders. Vanaf de zijkant kun je zien dat het een sticker betreft die iets groter is dan de merk- en typenaam. Het geheel ligt eigenlijk op het hout en is afgedekt met blanke lak. Het kan zijn dat er gebruik is gemaakt van meerdere stickers, bijvoorbeeld een met de merknaam en aanvullende stickers met plaatjes en teksten. Klassieke logo's zijn tegenwoordig los verkrijgbaar en kunnen er ook achteraf op zijn gelijmd, kijk of de originele laklaag nog steeds alles afdekt en of er geen plooien of bobbeltjes in het dunne stickermateriaal te zien zijn. Via het internet kun je achterhalen of de lay-out van het geheel correct is en inderdaad bij het desbetreffende bouwjaar behoort.
Een merknaam ingelegd in "parelmoer" geeft misschien wat meer houvast. Die ligt als het ware in een uitsparing die in het hout is gefreesd. Ik ben gitaren tegengekomen waarbij dergelijke ingelegde logo's een beetje loslieten, misschien toevallig maar die keren betrof het steeds oude Guilds.
We blijven nog even bij de kop. Wanneer je een gitaar met zijn achterzijde plat op de grond zou neerleggen, kan het zijn dat de kop de grond dan niet raakt en er iets boven "zweeft' (zoals bij de meeste Fenders het geval is). Bij bijvoorbeeld diverse Gibsons staat de kop schuin naar achter en zal het uiteinde voordat de gitaar plat ligt wel de grond raken. De body ligt dan niet vlak doordat de kop eerder de ondergrond raakt. Wat heeft dit met inspectie te maken? Wanneer een instrument met een "schuine kop" ooit is gevallen, is het risico op een breuk of scheur niet gering. Dit zal dan bijna altijd zijn gebeurd net achter de topkam dus net iets voorbij het einde van de metalen hals-pin (zie rode kader op de afbeelding). Dit kan aan de voor- en/of achterzijde van de kop te zien zijn. Draai het instrument een beetje, om zo met behulp van de lichtval een scheurtje of beginnende breuk aan het licht te brengen. Ook kan het zijn dat je dan ziet dat een eerdere breuk is gerepareerd. Wanneer dat netjes en goed is gebeurd, hoeft dat geen probleem te zijn. De prijs moet daar dan wel op zijn aangepast.
Afhankelijk van het model en bouwjaar heeft bijvoorbeeld een Fender op de kop 1 of 2 snaargeleiders. Om de snaren goed op de topkam te drukken zit er een soort bruggetje geschroefd voor de B en hoge E snaar. Rond de plek waar die vast zit zie je nog weleens barsten of opgevulde gaten. Ook voor de middelste twee snaren kan een snaargeleider zijn gemonteerd. Of dat standaard zo hoort hangt zoals eerder gezegd van het bouwjaar en het model af.
Vaak werden snaargeleiders achteraf pas toegevoegd om de D en G goed in de topkam te drukken. Iets wat eigenlijk niet nodig is wanneer je de snaar maar genoeg windingen om het mechaniek geeft. Zorg gewoon bij het monteren van snaren dat er genoeg lengte is om de snaar diverse malen om de as van het mechaniek te draaien waardoor die vanzelf lager komt te liggen en daardoor goed in de topkam wordt aangedrukt.
Mechanieken
Wanneer de gitaar al is gestemd, ben je eigenlijk niet zo snel geneigd om nog aan de stemknoppen te draaien. Toch goed om alsnog iedere snaar één voor één even te ontstemmen en daarna weer op stemming te brengen. Je merkt dan pas hoe de mechanieken functioneren en of er misschien speling in zit. Ook test je meteen of de snaren soepel genoeg door de uitsparingen in de topkam bewegen en hoe de brug hierop reageert. Blijft alles nog steeds goed op stemming na een tijdje spelen? Vooral na het opdrukken van de snaren kan de stemming omslaan.
Wanneer de mechanieken zijn vervangen, zijn er soms nog schroefgaten van de vorige exemplaren te zien. Je kunt dan wel het plan hebben om oorspronkelijke mechanieken in de toekomst terug te zetten, maar zoiets zal alleen opgaan wanneer de gaten in de kop niet destijds ruimer zijn gemaakt om die voor de nieuwe mechanieken passend te maken. En dan bedoel ik de dus gaten waar per snaar het mechaniek volledig doorheen steekt.
Plastic knoppen kunnen gaan barsten en soms lijkt het of de kunststof aan het vergaan is. Stukjes kunnen gaan afbreken en het kan zelfs gebeuren dat je de knop draait zonder dat de as nog mee beweegt.
Topkam
De hoogte van de snaren zou op die plek ongeveer hetzelfde moeten zijn alsof de topkam ook gewoon een fret is. In de praktijk zal de snaarhoogte daar iets meer zijn. Er zijn ook gitaren waarbij vlak achter de topkam een extra fret zit die de hoogte bepaalt (een zogenaamde nul-fret, zie foto).
Druk ter controle een snaar in op de eerste positie en kijk vervolgens naar ruimte tussen die snaar en de eerstvolgende (2e) fret. De ruimte moet bij een niet ingedrukte snaar (die dus gewoon in de topkam ligt) en de 1e fret ongeveer gelijk zijn. Iets meer ruimte is ook prima, maar minder ruimte zou als effect kunnen hebben dat de losse snaren gaan ratelen. De kam vervangen is dan noodzakelijk. Ook te brede uitsparingen in de topkam kunnen bijgeluiden veroorzaken doordat de snaren heen en weer kunnen bewegen. Sla de snaren als test ook aan zonder ze in te drukken en controleer of er speling in de uitsparingen zit. De gekozen snaardikte speelt daarbij ook een rol.
Wanneer de snaren te hoog liggen, is dat negatief voor de bespeelbaarheid en heeft het tevens enig effect op de intonatie (zuivere tonen). Te lage snaren zullen als bijeffect hebben dat ze gaan "kletteren' op de frets wanneer ze niet worden ingedrukt. Vervanging van de kam zou dan nodig lijken, maar als noodgreep heb ik wel eens met een vijl van een oud stukje topkam die ik nog had liggen een laagje afgevijld en met behulp het opgevangen stof, aangelengd met secondelijm, de sleuf in de probleem-topkam iets verhoogd. Daarna de opgehoogde sleuf bijwerken en het gaat weer jaren mee.
Wanneer de kam nog origineel is, zou je mogen verwachten dat de onderlinge afstand tussen de snaren in verhouding is met elkaar. Ook de ruimte tussen de buitenste 2 snaren en het uiteinde van de topkam moet overeenkomen. Wanneer de kam tussentijds is vervangen, kan het zijn dat de verdeling van de snaren over de breedte minder goed is gekozen. De sleuven worden bij het vervangen vaak als "maatwerk" aangebracht en dit zo op het oog eenvoudig klusje vereist enige nauwkeurigheid.
Halspen
Een gitaar met metalen snaren heeft normaal gesproken een halspen. Hiermee wordt voorkomen dat door de spanning van de snaren de hals te ver doorbuigt. De pen is verstelbaar om zo de kromming van de hals correct af te kunnen stellen. Wanneer je besluit dikkere of juist dunnere snaren te monteren, kan het zijn dat de pin dus opnieuw moet worden afgesteld. In advertenties lees je vaak dat de hals "kaarsrecht" is, maar dat is juist niet de bedoeling. Een hals moet eigenlijk iets "hol" staan.
De beste liniaal om dat te meten is het gebruiken van een snaar om het daarmee te controleren. Druk een snaar in op de eerste fret en gelijktijdig met je andere hand op een fret ergens ter hoogte van de body. Precies tussen die twee plekken in kun je dan zien wat de ruimte tussen de snaar en de fret(s) daartussenin is. De gespannen snaar vormt een rechte lijn en bij de fret daar precies tussenin zit als het goed is heel iets vrije ruimte. Zie de afbeelding: druk dus bij A en B de snaar op beide frets en controleer bij C de vrije ruimte die ca 0,3 á 0,4 mm moet zijn, ongeveer de hoogte van een dun kartonnetje. Gebruik een zogenaamde 'voelermaat" om excact te kunnen meten of schaf een soort liniaaltje aan die als "String Action Gauge" wordt verkocht. Bij een eerste controle komt die waarde nog niet zo nauw, maar wil je alleen weten of er "verdachte" afwijkingen zijn. De snaar mag dus de fret in het midden niet raken, de hals is dan recht of staat te bol. Als je het gevoel hebt hierbij handen te kort te komen, kun je een capo op de eerste positie zetten die de snaren daar alvast voor je op de eerste fret drukt.
Test dit tenminste met de twee buitenste snaren, ofwel met de lage E en hoge E. De afstand tussen de "middelste fret" en de snaar moet dan bij beide snaren identiek zijn. Het kan zijn dat de hals te hol staat, maar dan moet die afwijking wel hetzelfde zijn bij zowel de dikke als de dunne E snaar. Mocht dat niet het geval zijn dan is de hals "gedraaid". Lastig en niet zomaar te corrigeren, iemand moet het dan door middel van het verwijderen van hout van de toets of het metaal van de frets zien te compenseren.
Wanneer de ruimte tussen de snaar die op dat moment even als liniaal dienst doet en de fret in het midden juist te groot is, moet de hals minder hol worden gezet. Maar let op, dit kan ook een aanwijzing zijn dat de pen gebroken is en dat door de spanning van de snaren de hals helemaal is hol getrokken. Een reparatie die in dat geval noodzakelijk is, zal lastig zijn uit te voeren en is vrij kostbaar. Om te controleren of de pen werkelijk niet meer functioneert, kun je die voorzichtig iets los- en weer vastdraaien. Je merk dan of je enige weerstand voelt, wat dus wel het geval zou moeten zijn. Ik heb ooit een Gibson in handen gehad waar je de gebroken pin zelfs kon horen "rammelen" binnen in de hals.
Als je voor het instellen van de halspin een zogenaamde inbussleutel nodig hebt, neem dan bij Amerikaanse en Engelse instrumenten wel gereedschap in "inches". Een bouwmarkt inbussleutel in mm wijkt iets af zodat die net niet goed past en daardoor de schroefkop zelfs kan beschadigingen.
Hals
Beschadigingen aan een gitaar zijn eigenlijk vooral jammer omdat ze zichtbaar zijn maar hoeven niet merkbaar te zijn tijdens het spelen. Dit geldt wat mij betreft beslist niet voor dutsen of diepe krassen aan de achterzijde van de hals. Ik stoor me eraan wanneer ik op dezelfde posities steeds met de duim of handpalm over duidelijk voelbare beschadigingen ga. Lak die egaal is weggesleten is wat mij betreft geen probleem.
Aan de zijde waar de frets zitten, kan bij een gelakte "maple" (esdoorn) hals de lak zijn weggesleten. Dit hoeft verder niet storend te zijn.
Wanneer de kleur van het hout (lak) tussen de frets erg afsteekt bij de rest van het hout kan dat een indicatie zijn dat de frets ooit vervangen zijn en de hals aan die zijde meteen opnieuw is gelakt.
Een "rosewood" (palissander) of "ebony" (ebben) toets zal niet gelakt zijn. Men gebruikt soms speciale olie om het hout niet te droog te laten worden. Een refret job op deze halzen kan soms sporen hebben achtergelaten in de vorm van kleine stukjes hout die er vlak naast de frets zijn "afgesprongen".
Wanneer de gitaar veel is gebruikt kan het hout tussen de frets zijn ingesleten en is er een soort wasbordje ontstaan. Dit zal vooral bij de lagere posities in de buurt van de kop het geval zijn. Je mag dan ook verwachten dat de frets op die plaatsen duidelijke sporen van slijtage laten zien. Tenzij die zijn afgevlakt of inmiddels al zijn vervangen.
Wanneer het een nek met bindingen (plastic strips langs de rand) betreft, is het raadzaam om te controleren of deze nog naadloos aansluiten en geen scheurtjes of scherpe randen vertonen. Plastic krimpt in de loop der jaren en kan zowel voor de bespeelbaarheid als het uiterlijk een aandachtspunt zijn.
Frets
Eerst voel ik door met een duim over beide zijkanten van de hals te glijden of de uiteinden van de frets niet te "scherp" aanvoelen. Ook bij instrumenten die net de fabriek verlaten komt dat voor en dit hoeft dus geen aanwijzing te zijn dat ze zijn vervangen. Hinderlijk vind ik het wel. Frets slijten en dat is in de praktijk vooral op de eerste posities te zien. Controleer of dit niet als gevolg heeft dat de snaren op sommige posities "kletteren". Een ingesleten fret is immers lager geworden en de trillende snaar kan dan de eerstvolgende fret raken. Ga op iedere snaar van positie naar positie en sla de snaar steeds aan om te horen of die vrij kan trillen zonder bijgeluiden. Doe dit vooral op alle plaatsen waarbij slijtage zichtbaar is. Wanneer het hout tussen de frets hier en daar is weggesleten maar de tussenliggende frets er nog prima uitzien, kan er een herfret zijn uitgevoerd. Zie de bijgevoegde foto waarbij onder de snaar duidelijk slijtage aan de frets te zien is en ook het hout tussen de frets deels blijkt ingesleten.
Ingesleten frets kun je vervangen maar wellicht is het afvlakken eerst nog een optie. Dit kun je natuurlijk alleen doen wanneer iedere fret nog genoeg "hoogte" heeft. Een dergelijke behandeling is maar een beperkt aantal keren te herhalen en alsnog zal je op een gegeven moment aan vervanging moeten denken.
Meerdere malen ben ik tegengekomen dat sommige frets iets hoger liggen dan de rest. Het lijkt dan of de fret niet ver genoeg in de hals zit. Je hebt dan plaatsen waarbij de snaren iets aanlopen zonder dat er van slijtage aan de fret sprake is. Je kunt dan de snaren extra hoog zetten om zo het rammelen op die plekken te voorkomen, maar veel prettiger is het om die frets op die plekken lager te krijgen. Laat dit aan de vakman over.
Snaarhoogte
De hoogte kun je meestal zelf instellen en dit lijkt dus iets dat geen rol speelt tijdens je eerste checks. Maar door snaren die erg hoog staan, kan tijdens de testen niet goed worden nagegaan of er na het lager zetten "rammeltjes" door afwijkingen in frets kunnen gaan optreden. Ook weet je niet of de brug nog dusdanig kan worden afgesteld om een gewenste hoogte te realiseren. Bij een geschroefde hals kun je de hals nog iets kantelen, maar in het geval van een gelijmde nek loop je dan tegen een probleem aan.
Als indicatie voor de bruikbare hoogte van snaren op een elektrische gitaar houd ik 2 mm (lage E) en 1,6 mm (hoge E) aan. Hiermee bedoel ik de ruimte tussen de snaar en de fret op de 12e positie, zonder dat je op de snaar drukt. Bij de dikke E snaar moet die vrije ruimte ca. 2 mm bedragen en bij de hoge E ca. 1,6 mm. Om dit te meten zijn speciale liniaaltjes verkrijgbaar. Maar tijdens de inspectie komt dat nog niet zo nauw, je wilt dan eigenlijk alleen weten of de snaarhoogte op dat moment niet te sterk afwijkt. Tijdens het definitief afstellen later kan de afstand alsnog nauwkeurig worden bepaald.
Snaren
Snaren zijn makkelijk en voordelig te vervangen, zodat je zou denken dat je daar geen aandacht aan hoeft te besteden. Maar het geluid wordt mede door de kwaliteit en conditie ervan bepaald. Bedenk dat snaren die oud en vuil zijn ook de intonatie (zie ook hieronder) kunnen beïnvloeden, zodat het lastig wordt daar een goed oordeel over te geven. En wanneer ze roestig zijn zal dat zeker aan het speelcomfort te merken zijn. Als jouw voorkeur voor de dikte van de snaren erg afwijkt van wat er op dat moment op zit, zal de hals opnieuw moeten worden bijgesteld. Soms gaat er wat tijd overheen totdat die weer correct is "gezet". Controleer of de snaar soepel door de topkam glijdt tijdens het stemmen.
En dan nog even een tip wanneer je de snaren gaat vervangen. Wanneer je ze netjes een aantal slagen om het mechaniek legt, zal het stemmen makkelijker gaan en heb je tevens minder hinder van ontstemmen. Zelf laat ik altijd de eerste winding boven het gat van de snaar lopen en de volgende windingen eronder. Het uiteinde van de snaar zit dan als het waren geklemd tussen de windingen. De foto laat beter zien wat ik bedoel.
Ik ben exemplaren tegengekomen waarbij er amper één winding was gemaakt. Naast de kans op ontstemmen is het ook zo dat de hoek die de snaar over de topkam maakt te klein is. Dit kan kletterende bijgeluiden veroorzaken.
Te veel windingen waarbij de snaar zelfs over zichzelf heen gaat maakt het stemmen lastig.
De beste aanpak voor het verwijderen van de oude set is het doorknippen ervan zodat je ze vervolgens makkelijk demonteert.
Het stukje snaar dat uitsteekt knip ik kort af zodat ze niet blijven haken wanneer je bijvoorbeeld het instrument in een hoes doet. En vooral de dunste snaren kunnen hinderlijk prikken wanneer je even niet oplet. En over snaren die nog een halve meter loos aan de kop bungelen, zeg ik maar liever verder niets.
Intonatie
Bij diverse bruggen kun je de lengte van iedere snaar instellen (of per tweetal snaren zoals bij de sommige oudere Fenders, waaronder de Telecaster). Door de lengte tussen de topkam en de brug wordt een snaar daarmee octaaf zuiver gezet. Dit wordt mede beïnvloed door de hoogte van de snaren en de kromming van de hals, zodat die eerst goed moeten worden gezet. Ook de dikte van de snaren is medebepalend dus zorg dat er snaren met de door jou gewenste dikte er op zitten.
Test om te controleren per snaar of deze zogenaamde intonatie correct is door een niet ingedrukte snaar aan te slaan en het daarna het nog een keer te herhalen waarbij de snaar is ingedrukt op de 12e positie. Die toon moet dan exact een octaaf hoger zijn. Gebruik bij voorkeur een stemapparaat om dit te controleren. In plaats van de losse snaar aan te slaan kun je ook een flageolet boven de 12e fret vergelijken met een ingedrukte snaar op de 12e positie, die moet in toonhoogte geheel identiek zijn. Als de ingedrukte snaar op de 12 fret te hoog klinkt, moet de snaar langer worden gemaakt door het zadeltje naar achter te verplaatsen. Is de ingedrukte snaar te laag dan moet je vanzelfsprekend de lengte tussen het zadel en de topkam inkorten. In de praktijk zal meestal het patroon van de zadeltjes ongeveer een schuine lijn volgen waarbij de dunste snaar het "kortst" is. Zie foto.
Wanneer je in de muziekzaak merkt dat een gitaar niet octaaf zuiver is, kun je natuurlijk vragen om het instrument af te stellen (en dan meteen met jouw favoriete snaren).
Elementen
In feite is een element slechts een combinatie van een magneet en een spoel. Deze reageren op de trillingen van de metalen snaren en zetten dat om in een stroompje. Maar als je een snaar aanslaat, weet je misschien niet meteen welk element het geluid op dat moment oppakt en of er misschien meerdere elementen gelijktijdig actief zijn. Om de werking in combinatie met de schakelaars en potmeters te testen, kun je daarbij een ouderwetse stemvork gebruiken. Sla die ergens tegenaan zodat die gaat trillen en houd hem dan vlak in de buurt van een element. Zo kun je op exact die plek controleren of dat element het geluid oppakt. Ook kun je zo bij een humbucker controleren of er een "split" optie actief is, waarbij de helft van het element is ingeschakeld en zo als een "enkelspoels" functioneert. Gebruik dan ook de schakelaars en potmeters om meteen daarvan de werking te kunnen controleren. Vanzelfsprekend moet er bij deze checks wel een versterker zijn aangesloten.
Elementen kunnen "microfonisch" zijn. Je merkt dan door er tegenaan tikken dat dit een duidelijk hoorbaar geluid uit de versterker geeft. Vaak wordt dit veroorzaakt doordat in de spoel, die uit duizenden windingen heel dun koperdraad bestaat, geen was of lak is gebruikt om het geheel trillingvrij bij elkaar te houden. De kans op rondzingen en bijgeluiden zal dan wat groter zijn. Sommige (oude) elementen hebben hier standaard last van en dit zal je als je alles origineel wilt laten voor lief moeten nemen.
De hoogte van de elementen is vaak aan te passen. Je kunt zo de afstand tussen de snaren en de elementen beïnvloeden. Hoe dichter bij elkaar, des te meer output. Je zou geneigd kunnen zijn de elementen daarom zo dicht mogelijk bij de snaren te zetten, maar dat levert echt niet per definitie een beter geluid op. Door de sterke magneten in de elementen, die dan dichter bij de snaren komen te zitten, kunnen de snaren en het geluid in negatieve zin worden beïnvloed. Experimenteer met je gitaar op je eigen versterker om de hoogte te bepalen waarbij jij de sound het beste vindt. Denk aan de verhoudingen tussen de elementen onderling, zodat het volume en geluid met elkaar overeenkomt wanneer je wisselt. Let ook op de verhouding in volume tussen de dikke en de dunne snaren. Het kan dus zijn dat de elementen iets scheef ten opzichte van de body staan om een juiste balans te verkrijgen.
Een gitaar kan in het verleden met andere elementen zijn uitgerust. Om daar ruimte voor te maken is men soms genoodzaakt uitsparingen in de body te maken of die te vergroten. Omdat deze gaten vaak onder de slagplaat vallen, is niet te zien of er daar hout is verwijderd. Helaas moet de slagplaat er wel af om dit te controleren. Kijk niet vreemd op wanneer je dan ziet dat met de "botte bijtel" hier en daar maar wat is weggehakt.
Brug
Over de brug is hierboven al het een en ander verteld. Kijk of de brug nog steeds goed is in te stellen en dat er geen "lamme stel-schroeven" zijn. Veel roest op die plekken maakt het instellen vaak lastig.
Het kan zijn dat de brug tevens als "tremolo" dienst doet (eigenlijk zou het "vibrato" moeten heten, maar men noemt het ten onechte vaak "tremolo"), Probeer dan of deze na een paar keer te zijn gebruikt weer netjes in de oorspronkelijke stand terugkomt. Voor gebruik alles eerst goed stemmen en daarna mag dit niet meer worden verstoord zodra de brug weer in zijn positie terugkomt. Controleer meteen of de snaren tijdens het bewegen van de "tremolo-arm" niet in de zadeltjes of de topkam blijven haken. In de handel is een zogenaamde "Tremsetters" verkrijgbaar die ook achteraf op de plek van een van de veren kan worden ingebouwd.
Om enige beweging van de brug mogelijk te maken, is er meestal een rij van zes schroeven gebruikt die niet volledig zijn aangedraaid. Denk aan de uitvoeringen zoals die op de Stratocaster worden toegepast. Iemand kan de schroeven echter helemaal vast hebben gedraaid waardoor de tremolo is uitgeschakeld. Ook ben ik weleens tegengekomen dat een blokje hout in de ruimte achterin waar de spiraalveren zich bevinden de tremolo blokkeert. Op zich geen verkeerde oplossing wanneer je er toch geen gebruik van wil maken en liever alles zo goed mogelijk gestemd wil houden. Hiermee voorkom je ook dat na het breken van één snaar de rest ineens uit stemming raakt.
Bij het bewegen van de tremolo-arm kan het zijn dat daarbij voor je gevoel te veel kracht nodig is, of dat het juist te soepel gebeurt waardoor je met een lichte druk op de brug al het effect ongewenst activeert. Het aantal spiraalveren dat de tegenkracht regelt, kan gelukkig vaak worden aangepast. Ook is het misschien mogelijk de veerkracht nog in te stellen door ze verder aan te spannen of ze desgewenst wat losser te zetten.
Slagplaat
In een slagplaat kunnen extra gaten voor schakelaars zijn gemaakt of bredere uitsparingen voor andere elementen. Je zou het misschien niet verwachten, maar plastic kan krimpen in de loop der jaren, Ik ben diverse 60-er jaren Fenders tegengekomen die daar last van hebben. De slagplaat zit dan niet meer strak op de body en heeft vanaf de zijkant gezien hier en daar een wat "golvend effect". De schroeven lijken dan ook niet meer mooi in de gaten te vallen. Op zich hoeft dit dus verder niets bijzonders te betekenen.
Wist je dat Fender een periode in de jaren '70 had waarbij het serienummer van de gitaar ook op een sticker onder de slagplaat stond? Het zichtbare nummer op de kop van de hals kwam daarmee exact overeen.
Potmeters en schakelaars
Deze zijn berucht om het feit dat ze tijdens het gebruik hinderlijk kunnen gaan kraken. Of het om "tijdelijk vuil" gaat of dat er sprake is van slijtage, kun je soms achterhalen door de pots een aantal malen volledig heen en weer te draaien. Wanneer het kraken niet minder wordt of ophoudt, is wellicht vervanging nodig. Contactspray in de potmeter of op de contacten binnenin de schakelaars spuiten doet vaak wonderen.
Controleer of alle pots en de schakelaars correct werken. De eerdergenoemde truc met de stemvork kan daarbij helpen.
Wanneer je het instrument open kunt/mag maken, is tevens te controleren of de soldeerverbindingen nog in originele staat zijn. Het tin moet er glad en als één aaneensluitend laagje uitzien. Ik denk dat het in veel gevallen niet moeilijk is om te zien dat er achteraf met een soldeerbout is gerommeld.
Plug
Wanneer de aansluiting voor de kabel is geïntegreerd in de slagplaat, kan dat barsten hebben veroorzaakt. De kabel kan (te) strak hebben gestaan of de stekker is ergens tegenaan gestoten.
Zie de foto hiernaast waarbij de schade dusdanig is dat die niemand zal ontgaan, maar beginnende barstjes op dergelijke plekken zullen niet meteen opvallen.
Beweeg ook de stekker, terwijl de versterker aan staat, een beetje heen en weer in de jack-aansluiting om te controleren of dat storing geeft en of er speling te voelen is. De aansluiting kan dan binnenin "vuil" zijn of is misschien een beetje ontzet.
Body
Bij instrumenten met een aangeschroefde hals willen in sommige gevallen scheurtjes ontstaan bij de plek waar de uitsparing zit (zie foto). Dat hoeft geen probleem te zijn wanneer het een oppervlakkig scheurtje betreft, die soms alleen oppervlakkig in de lak zit. Bij duidelijk diepere scheuren moet je uitkijken.
Plastic bindingen rondom de body kunnen in de loop der tijd zijn gekrompen, gebarsten of losgelaten. Door goed te kijken en met een hand langs de bindingen te voelen is dit eenvoudig te controleren.
Om ruimte voor andere elementen te maken of voor andere elektronica, kan het zijn dat er ooit hout binnenin is verwijderd. Wanneer dat onder de slagplaat is gebeurd valt dat niet direct op. Lastig, maar de slagplaat moet er dan wel af om dit te kunnen controleren.
In het geval van een semi-akoestische gitaar kan er binnenin de kast een etiket zitten met daarop informatie over het exacte model en soms tevens het serienummer. Via de F-gaten of misschien de anders gevormde uitsparingen zal dit dan te zien zijn.
Bij diverse Fenders (vanaf midden 70-er jaren?) ben ik een sticker tegengekomen in de uitsparing voor de hals, waarop ook het serienummer staat vermeld.
Lak
Je kunt kijken of het instrument is overgespoten, maar dat is niet altijd eenvoudig na te gaan zonder een en ander te demonteren. Tot het einde van de 60-er jaren werd er andere / dunnere lak gebruikt dan de periodes daarna. Ik heb ooit een verzamelaar ontmoet die tot mijn verbazing aan de lak ging ruiken om zo te bepalen of het wel om de oude laksoort ging. Ook vertelde deze persoon mij dat met een blacklight het soort lak is te bepalen. Het fijne weet ik er nog niet van, maar ik zal het hier vermelden zodra ik meer weet.
Oude lak kan gaan barsten en zo een fraai patroon met "rimpels" gaan vertonen. Bij een vrij nieuw instrument ben ik zoiets ook wel eens tegengekomen, maar daar bleek dit te zijn veroorzaakt doordat iemand zijn gitaar een tijdje in de achterbak van de auto had laten liggen terwijl het die dagen flink ging vriezen. Over splinternieuwe "gitaren" die er vanuit de fabriek al uitzien alsof ze een zwaar leven achter de rug hebben, zal ik het maar niet hebben.
De kleur kan in de loop der jaren veranderen. Spierwit kan er bijvoorbeeld vergeeld uit gaan zien en ik heb instrumenten in handen gehad die ooit rood of blauw moeten zijn geweest maar er inmiddels respectievelijk meer bruin of groen uitzien. Of er sowieso er sprake is van verkleuring, komt aan het licht wanneer je plekken weet bloot te leggen die afgedekt waren. Bij een Fender bijvoorbeeld onder de slagplaat waar dan de kleur afwijkt van de rest van de body. De verkleuring kan bij exact dezelfde instrumenten onderling, ook al zijn ze van hetzelfde bouwjaar, enorm verschillen. Blootstelling aan bijvoorbeeld licht of rook speelt al een rol.
Een plek die berucht is voor beschadiging aan de lak, is de achterkant van de body. Een broeksriem, rits of knopen kan daar immers diepe krassen maken. Ook kun je andere slijtplekken door normaal gebruik tegenkomen, maar die zullen dan glad en egaal zijn en komen voor op de plaatsen waar de gitaarbody regelmatig contact met zijn of haar baasje heeft.
Voor de waarde van het instrument blijkt het in de praktijk belangrijk dat de lak origineel is. Wat dat betreft beter een gitaar met originele maar weggesleten en gebarsten lak, dan een perfect overgespoten exemplaar. Wanneer de waarde voor je van belang is, moet je ook op de kleur letten. Sommige kleuren zijn zeldzaam voor een bepaalde periode en kunnen de waarde enorm verhogen. Ook kan het zijn dat een in kleur meegespoten kop de prijs flink opdrijft. Zolang het maar origineel is.
Communiceren
De huidige eigenaar of handelaar is iemand die wellicht belangrijke aanvullende informatie kan geven. Ga eens na wat die over de gitaar kan vertellen en leg dan meteen je bevindingen neer en kijk welke reactie je daarmee "uitlokt".
Maar nu de praktijk
Nadat je alles hebt nagekeken wordt het tijd om lekker je gang te gaan. Ga er op spelen en je voelt vanzelf of de gitaar je aanspreekt. Wanneer je een "klik" ervaart, zijn sommige bovenstaande punten vast van ondergeschikt belang. Emotie is immers niet te koop.
Wanneer je in de praktijk niet zittend maar staand speelt, is het aan te raden om de gitaarriem vast te maken en te gaan staan. Houd er rekening mee dat een zwaar instrument na een tijdje minder prettig aan zal gaan voelen. Ook wanneer het "evenwicht" niet goed is, kan dat snel als storend worden ervaren. Daarmee bedoel ik dat je de hals steeds een beetje moet ondersteunen of naar beneden moet duwen om comfortabel te kunnen spelen.
Versterkers
Een versterker test ik in eerste instantie liever zonder instrument. In hoeverre een versterker van zichzelf "stoort", kun je namelijk het beste bepalen door deze aan te zetten zonder er iets op aan te sluiten. Daarna het volume langzaam richting stand 10 draaien. Zet daarbij het liefst ook de toonregelaars voluit. Je kunt dan beter horen in hoeverre het apparaat brom- en ruisvrij is.
Meer info volgt !!!
| Fender vintage info | http://www.guitarhq.com/fender.html#serial |
